Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 656 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

N" 220

Kraków, Poniedziałek 26 Września 1904.

Rocznik LYIL

CZAS

(Wydani« wieczorne).

Zamek na Wawelu.

Zbliża 8*^1 chwila opuszczenia Wawelu przez

wojsko. Według umowy, część pierwsza ma być

opróżnioną, jeżeli się nie mylimy, w roku przy

szłym - część ostatnia za lat kilka. Hasło przy

wrócenia starej rezydencyi Jagiellonów do jej da

łT-nf^ l?°dności i świetności, rzucone dw adzieścia

kuka lat temu przez Zyblikiewicza, z zapałem

zostało przyjęte w kraju, wszystkie warstwy mie

szkańców przejęły się tą myślą, dążyły do jej

urzeczywistnienia, młode pokolenie z nią w sercu

wzrastało i dojrzewało. Jak Polska szeroka,

wszyscy pragnęli dożyć tej podniosłej chwili, go

towi byli przyczynić się do jej przyspieszenia

W tem uczuciu krakowska Kasa oszczędności

ofiarowała na wykupno koszar i szpitali, umiesz

czonych na Wawelu, 800.000 koron, a Sejm ga

licyjski uchwalił przeszło trzy razy tyle ua tenże

eel, dla dopełnienia potrzebnej kwoty 3,300.000

koron. Od lat dwndziestubilku nikt nie wątpi,

że cel ten osiągnięty będzie, osiągnięty być musi

Obecnie, kiedy życzenia i pragnienia ogółu

m a ją się nareszcie urzeczywistnić,

zastanawia

dziwne milczenie prasy, apatyczna cisza około tej

sprawy wśród opinii publicznej. Restauracyą ka

tedry krakowskiej z gorączkowym interesem zaj

mują się wszyscy od lat kilku; ze stanowiska

narodowego i histoiycznego, Zamek to przecież

także wielka relikwia, po katedrze najcenniejsza.

A nasuwa się dziś właśnie tyle pytań najwyższej

wagi co do przyszłości naszego Zamkn! Trndne

to do uwierzenia, ale mamy ugruntowaną obawę,

że niedalekie oddanie Zamku na własność kraju

może kraj zastać całkiem nieprzygotowanym, może

zaskoczyć nawet czynniki, powołane w pierwszym

rzędzie do czuwania nad losami tej pamiątki na

rodowej, zupełnie bez programu, bez wytknię

tej drogi działania. Łatwo sobie wyobrazić, jakie

by stąd ^powstały żale, oskarżenia i protesty, a

co ważniejsza, jak przez zaskoczenie sama spra

w a restauracyi i przyszłego przeznaczenia gma

chu mogłaby wejść na tory fałszywe i niepożą

dane.

Pozw alamy więc sobie otworzyć dyskusyę, poru

szając główne, jak sądzimy, pytania i wątpliwo

ści, jakie się tutaj nasuwają, a które w interesie

rzeczy należy jak najrychlej rozstrzygnąć, które

już do tej chwili powinny były być rozwiązane

i wyjaśnione. Dadzą się streścić, jak następuje:

jak ostatecznie będzie uregulowaną kwestya wła

sności Zamka? jaki los ma spotkać cały kom

pleks budynków, stojąeycb na Waweln, a nie na

leżących do katedry i nie będących zabytkami

historycznymi? jak ma być odrestaurowanym Za

mek królewski i na jaki cel będzie użytym?

wreszcie kto da fundusze potrzebne na reBtau

racyę?

Strona praw na została przed wielu laty zawi

kłaną. Zamek za wolnego miasta Krakowa uży

tym był jako przytułek dla ubogich, przez miasto

utrzymywanych, zatem uważany, zdaje się, jako

własność miejska. Jeszcze przed upadkiem wol

negn okręgu zajęty został pod pozorem jakichś

niepokojów politycznych przez wojsko austryackie,

które tu konsystowało bezprawnie przez lat kilka

i pozostało, gdy w r. 1846 Kraków przyłączono do

austryackiej jnż Galicyi. Po latach trzydziestnkil

ku, podczas pobytn cesarza Franciszka Józefa

w Krakowie, Zyblikiewicz w uroczystej przemo

wie w imieniu kraju ofiarował zamek monarsze,

a cesarz ofiarę przyjął. Późniejsze rokowania wy

kazały, że tylko wtedy może być mowa o przy

wróceniu na zamkn rezydencyi monarszej, jeżeli

wprzód danym będzie wojskowości ekwiwalent za

koszary istniejące na Wawelu. Za inicyatywą

ówczesnego dyrektora krakowskiej kasy oszczęd

ności p- Slęka, postarał się o to kraj. Zajął się

sprawą gorąco marszałek hr. Badeni Sejm wspól

nie z kasą oszczędności krakowską złożył nie bez

wysilenia bardzo znaczny fundusz na to potrze

bny, a cesarz , zawiadomiony o uchwale sejmowej,

polecił, by zamek w hipotece wpisanym został na

w łasność k raju ze służebnością na rezydencyę

monarszą. T ak więc kwestya własności byłaby

uregulowaną i to w spoób jaknajwłaściwszy, dla

uczuć narodu najsympatyczniejszy, a dla znanej

zresztą delikatności uczuć cesarza najchlubnisjszy.

Co do przyszłości całej zresztą powierzchni gó

ry waw elskiej, słyszeć można zdanie, iż prócz

starego zamku królewskiego, katedry i jej przy

należności, w szystkie inne budynki powinny by

być zniesione, a n a ich miejscu założony ogród.

Na pozór projekt to piękny - ale na pozór tyl

ko.. Wprawdzie po za pałacem królewskim i ka

tedrą, jedynie parę budynków, należących do du

chowieństwa katedralnego i kilka starych baszt

przedstawia pewną wartość zabytkową i history

czną; reszta, to przyrost nowszy i przeważnie

bezstylowy. Jednakże są to kompleksy rozlegle i

dość wysoko w górę strzelające; zburzenie icb

dla zrobienia miejsca ogrodom zmieniło by do

niepoznania sylwetę Wawelu, zmniejszyłoby bar

dzo jej wyniosłość która stanowi niemałą część

jej piękności. Dziś cała góra zabudowana i oto

czona tnurami fortyfikacyjnymi, przedstawia się

jako wielka, zwartą całość tworząca twierdza i

panując nad Krakowem, wygląda zwłaszcza z da

leka imponująco. Szczegóły choć nie w szystkie w ar

te są uwagi, przyczyniają się razem wzięte do

spotęgowania wrażenia masy i powagi. Bez nieb

góra cd strony Wisły stanie się płaską, zmaloje,

a tem zamek, który jest niedokończony bidzie

wyglądał jak fragment Zresztą bndyuki te now

sze, materyalnie biorąc, mają pewną wartość, na

wet znaczną. Można ich przecie nżyć ua jakie

cele, można przebudow ać i ozdobić.

Sam zamek, w stanie, w jakim jest obecnie, po

zostawionym być nie może. Pożary XVII i XVIII

wieku, po których nigdy gruntownie i całkowicie

nie został odnowionym, długoletnie opuszczenie

w czasie przedrozbiorowym i po rozbiorach, a

w końcu 60 lat pobytn w ojska, zamieniły świetną

niegdyś, w Europie sław ną siedzibę królewską,

budowaną i przyozdabianą przez znakomitych a r

tystów, kosztownie urządzoną, na rodzaj pustki

w której proporcye piątr i sal, gdzieniegdzie re

szty ornamentów, świadczą o dawneua przezna

czeniu i daw nej okazałości. W szak nietylko obra

bowano wnętrze ze wszystkiego, co Bię zabrać

dalo, ale w tedy, gdy spustoszony bndyuok prze

rabiano na koszary, ogołocono całą fas: dę ze

wnętrzną z jej ozdoby architektonicznej, wyrywa

jąc z murów wszystkie gzemsy i oprawy kamien

ne okien i zrzucając je z rumowiskiem na dół.

—

Część tych rzeźbionych kamieni odszukał dopiero

w ziemi, dokoła Zamku, ś. p. Pryliński i w liczbie

kilkuset zgromadził w umyślnie zbudowanej szo

pie. Szczęście, że je kazał natychmiast rysować

i fotografować, gdyż z szopy, niedostatecznie strze

żonej, z czasem blisko trzy czwarte tycb ułom

ków, i to co piękniejszych, zginęło. Powybierali

je podobno żołnierze załogi zamkow ej, potrzebu

jący kamieni do szlifowania posadzek i scbodów,

które się regulaminowo odbywało co sobotę. N a

leżałaby przywrócić dawną ozdobę fasad zewnę

trznych.

Wspaniały dziedziniec arkadowy, przypomina

jący najpiękniejsz e włoskie cortile, cały obudo

wany arkadami galeryj na kolumnach monolito

wych, został przed laty wzmocniony prz*z obmu

rowonie cegłą słnpów, arkad i przezroczych balu

strad. Galerye wówczas znajdowały się w smu

tnym stanie, groziło im niechybne zawalenie. Pod

murowaniom tym zawdzięczamy, że wogóle do

chowały się do naszych czasów. Niemniej je st to

dodatek szpecący i powinien być usuniętym dla

uw ydatnie nia prześlicznej architektury. Nie obej

dzie się bez tego, że i same kolumny i balnstra

dy, mocno ponszkadzane, będą przeważnie mu

siały być przebudowane, raczej na nowo odbudo

wane W arto będzie pomyśleć o szczegółach da

cbn, o zakończeniach wież, stanowiących część skła

dową pałacu. W ew nątrz budynku niepodobna po

zostawić, tak jak są, mocno uszkodzonych scbo

dów marmurowych, tak głównych w narożnika

skrzydła północnego, jak i drugich w skrzydle

wschodniem. Należałoby przywrócić zawalone ró

żne uboczne schody komunikacyjne, kręcone, ró

wnież napowrót wprowadzić zniesione daw ne kręte

połączenie Zamku z kaplic-,

Batorego. W czasie

samej roboty okaże się jeszcze mnóstwo ponszka

dzauych szczegółów, które wypadnie odrestanro

wać, wymienić, dopełnić.

Tyle co do architektury. A teraz dopiero całe

wewnętrzne urządzenie. Zanim się do niego przy

stąpi, trzebaby powziąć decyayę en do przyszłego

przeznaczenia pałacu. D ają się słyszeć różne pod

tym względem zdania i pomysły. Jednym z nieb

jest umieszczenie na Zamku Muzeum Narodowe

go. Nie uw ażamy go za szczęśliwy. Przedewszyst

kiem nie je st może właściwem rozporządzać cboć

by w p ra sie przedmiotem, który się uroczyście,

w imienia kraju i narodu dało cesarz iwi do dy

spozycyi. Sądzimy, iż rzeczą pewnej przyzwoito

ści byłoby dziś czekać, aż słowo stanowcze wy

rzeknie, swoją wolę wyrazi monarcha, w którego

ręce złożyliśmy losy tej relikwii narodowej. Zre

sztą cesarz życzenie swoje właściwie jnż objawił

i to w sp sób niezmiernie szlachetny.

Niewątpliwio przeznaczając Zamek *na własność

kraj n, a na rezydencyę cesarską, chciał uszauo

wać zarówno nczncia, które wywołały akt daro

wizny, jak i wspomnienia historyczne, żyjące

w sercach narodu. Zamek krakowski przez wicu,

od samego początku, był mieszkaniem panują

cych, jako takie jest dla nas nietykalnym, rezy

dencyą powinieu zostać, a każde inne jego zn

żyłkowanie był)by rodzajem profanacj’i Można

muzea umieszczać w Krenzensteinie, Goluchowie,

Marburgu, nie można na Hradszynie i na Wawelu

Kiedy Luwr paryski zamieniono na muzeum, za

pewne jednym z celów było zatrzeć wspomnienia

monarchic7ne. Dziś oglądając Salon carre, lub

galery§ medycejską, nikt nie myśli, że tam nie

gdyś była siedziba królów francuskich. Ale tny

nie chcemy zapominać o Piastach i Jagiellonach,

z wspomnieniami o nieb wiąże się pamięć o na

szej przeszłości i n asz ej wielkości. Nie chodzi tu

0 dynaatye i królów samych, o trądy cyc monar

cbiczne, ale o przeszłość narodową i o utrzyma

nie żywej o niej pamięci. Muzeum mówi naui o

sztuce, albo o dziejach k ultury; pragniemy, by

Zamek opowiadał nam o tem, co się w tych mii

rach działo, o tych co w nich mieszkali i z wy

sokości skały wawelskiej kierowali losami n aro

du. Chcemy, by nam opowiadał o Kazimierzu

Wielkim, o Jadwidze, Jagielle, Zygmnucio Sta

rym, A nuie Jagielonce i Batorym Podobnie wy

soko cen my zbiór obrazów Matejki, ale chlnbimy

1 cieszymy się domem M atejki, który uam przy

pomina osobę, żyw ot i losy wielkiego artysty,

utrzymuje w sercach naszych żywy ogień mit ści

dla ideałów wielkiego w narodzie człowieka.

A gdyby nawet te względy nie istniały, nie

byłby Zamek umieszczeniem odpowiedniein dla

mnzeum. Zbiory muzealne potrzebują różnych a

daptacyi budynku, w ymagają w znacznej części

światła górnego; nie sądzimy, iżby na tak da

leko idące przeróbki Zamkn można się było zg i

dzić. Muzeum powinno być łatw o przystępne,

blisko środka miasta. Przeniesione opodal na gó

r§ waw elską, o dość przykrym przystępie, ucier

piałoby na frekwencyi.

Słyszeliśmy jeszcze o jednym projekcie. Za

mek miałby, po opróżnieniu przez wojsko, być

pozostawionym jak jest, albo być przeznaczonym

na jakiś cel publiczny, albo nawet stać pustką

a cesarz miałby sobie wystawić nową rezyden

cyę na Wawelu, obok starego Zamku, zastoso

waną do potrzeb i wymagań nowoczesnych. Nie

wiemy, o ile te n projekt byłby poważnie wzięty

pod rozwagę, ale taki obrót rzeczy poczytyw.a

libyśmy za najfatalniejszy, Nie na to kraj poniósł

eiężką ofiarę blisko półczwarta miliona koron,

aby widzieć nowy jakiś, zupełnie bez tradycyi

historycznych pałac powstający na Wawelu, a

stary Zamek zamieniony w pustkę. Pustka mu

siałaby wkrótce stać aię ruiną. Bo i któż wtedy

poczuwałby się do obowiązku łożenia na utrzy

manie gmachu wielkiego, zupełnie bezużyteczne

go, uie służącego do żadnego celu? Wszak na

wet myśl obrócenia Zamku na muzea, budzi słn—

Hzną obawę o przyszłość budynku, wymagającego

zuacznyi,h nakładów na restanracyę i utrzymanie

Muzeum narodowe jest własnością miasta Mają

tek miasta znajduje się w tak smutnym stanie,

że o pomocy z tej strony mowy być nie może.

Wobec finansowego położenia kraju, o podjęciu

takiego ciężaru przez kraj marzyć również niema

co. Same architektoniczne tylko roboty będą ko

szlowały pa rę, może kilka milionów.

Zatem dosyć powodów zarówno idealnej, jak

praktycznej natury przemawia przeciw wszelkim

innym pomysłom, a za jednym jedynym, t. j że

by Zamek, w myśl życzenia Najj. Pana, nzuany

był za rezydencyę monarszą’"). Przypuszczać wolno,

że tylko pod tym warunkiem monarcha zechciałby

ponieść koszta restanracyi. A podobno nawet

przed kilkn laty pismem kancelaryi nadwornej

uczyniono wydziałowi kraj. nadzieje, że w szeregu e

zydincyi restaurowanych ze szkatuły cesarskiej

lub z funduszów państwowych, przyjdzie także

w swoim czasie kolej na Wawel. O ile wiemy, i

sejm w takim razie gotów będzie, w edług swej

skromnej możności, dołożyć część potrzebnej su

my z funduszów krajow ych.

Jeżeli postanowienie co do użycia gmachu roz

strzygać będzie pytanie, jak ma być odnowiouem

i urządzouera jego WŁ§trze, to inaczej się rzecz

ma co do strony zewnętrznej. Teoretycznie niema

co do tego dwóch zdań Wszyscy sobie życzą,

żeby przywróconą została postać gmachu z ep ’ki

największej świetności, z końca XVI lub po

czątku XVII wieku, z czasu, kiedy jeszcze w ca

łości zachowaną była architektura epoki oetatuicb

Jagiellonów, a Zygmunt III dodał wieżę narożną

i przyozdobił marmurami i sztnkateryą część apar

tameutów. Oczywiście resta uracya musiałaby była

być historyczną i uwzględnić piękne lub zkądiuąd

ważne dodatki innych epok a zwłaszcza części

daw niejsze, średniowieczne. Kiedy w XVI wieku

przeprowadzono renesansową budowę Zamku, która

zuu nadała cechę pałacu włoskiego, pozostawiono

i włączono do gmacbu wiele części Zamku go

tyckiego z czasów Łokietka, Kazimieria Wielkiego

i pierwszych Jagiellonów. Dziś jeszcze widać je

tak zewnątrz (Kurza Stopa i laskowauy przy niej

pawilon, gotyckie odrzwia pod arkadami partero

wetu. dziedzińca), jak i wewnątrz bndynku, gdzie

są ostrułnkowe sklepienia baI i t. d.. To wszystko

musi być zachowane. Renesansowe fasady ze

wnętrzne muszą być odtworzone. W dziedzińcn

należy przywrócić krużganki z czasów przed ob

murowaniem arkad ceglanymi marami.

W praktyce me tak łatwo program ten prze

prowadzić w szczegółach. Są znaczne wątpliwości

i z pewnością powstaną wielkie różnice zapatry

*j Roztrząsania na temat przyszłego przeznacze

ni* Zsmku wawelskiego są obecnie tyle już prze

sądzone, ae wedle amowy z dnia 15 lipce 1903

roku, kr aj j uż przeznaczył nieruchomości zamko

we Wsweln ,,stale na rezydencyę Jego Ces. i Król.

Apostolskiej Mości i Jego Najdost. D ynastyi" . Za

mieszczamy pr zeto powyższe uw agi, o il e tyczą się

przeznaczeni* Zamkn, jako rekapitulacyę i przyczynek

do dysknsyi, która mimo przytoczonej umowy, dotych

czas jeszcze toczy się w prasie (Przyp. Red ).

wań. Przekształcone różne partye gmachn nie

dają dziś dostatecznie jasnego wyobrażenia o jego

wyglądzie z przed trzyBtn lat. Znane stare wido

ki i sztychy Bą zbyt drobne, aby za ścisłą pod

stawę służyć mogły, zrssztą nawet między sobą

niezupełnie się zgadzają. Ś. p. Prylińaki, robiąc

pomiary i zdjęcia, zebrał tylko część materyału,

a Da tej jednostronnej podstawie wykonany prze

zeń szkic projektu fasady uie je st chyba ostatniem

słowem w tej sprawie. Wiele bardzo materyałn

znajduje się w rozprószeniu po różnych miejscach,

w planach, dawnych rysunkach i starych inw en

tarzach, części( wo tylko drukowanych

Przed kilku laty, grono konserwatorów Galicyi

zachodniej chcąc zawczasu przygotować materyal

wyczerpujący tak opisowy, jak rysunkowy, i po

siadając doń przystęp, uda! »się do Sejmu z przed

łożeniem szczegółowego programu pracy z prośbą

o udzielenie środków pieniężnych. Z niemi w ręku

można było przystąpić do zebrania rozprószonego

po zbiorach publicznych i prywatnych tak w kra

ju, jak w Warszawie i zagranicą materyałn, uzy

skania odpisów i kopij, i wydania w książce,

która miałaby wartość źródłową, podstawową.

—

Pracownicy już byli gotowi. Potrzeba było na to

1 6 -2 0 tysięcy koron. Niestety, prośba na jednym

Sejmio całkiem spadła z porządku dziennego, na

następnym uchwalono dać */ie część kwoty żąda

nej, tytułem odczepuego i to pod warunkami, któ

re sprawiły, że nawet uchwalona subwencya do

dziś dnia nie mogła być podniesioną — w łaściwie

st:ila się całkiem iluzoryczną. Widocznie nie zda

wano sobie sprawy z doniosłości rzeczy, z kultu

ralnego i narodowego jej znaczenia; nie było ni

kogo, coby ją wziął do serca i przejął się jej

ważnością. Więcej uwagi poświęca się czasem

petycyom młodych śpiewaczek o stypeudyum na

kształcenie głosu zagranicą.

1 tak się stało, że stoimy w przededniu ode

brania Zamku od wojskowości i nie wiemy tui

co właściwie z nim się stanie, ani czyim kosztem

ma być odnowiony, ani nawet jak wedłng nasze

go własnego życzenia powinienby być odrestau

rowanym. Wieczne polskie: jakoś to będzie!

Są to rzeczy przygnębiające, nader przykre do

p irnszauia publiczn(e. D otykamy icb z poczucia

obowiązku. Zbiera się Sejm we Lwowie, kto wie,

czy nie ostatni przed opróżnieniem W awelu przez

wojsko. Oby raczył zająć się Zamkiem, oby ze

chciał uwzględnić pytania przez nas poruszone.

Ohy zdołał otrząsnąć się z dotychczasowej oboję

tności wobec tej sprawy. L at temu dzwadzieścia

kilka inaczej ją odczuwano i traktow ano. Gdzież

się podział zapal ówczesny!

Stanisław T omkoWioz.

Projekty ekonomiczne Węgier.

Iluclap««»zi 23 września.

(l,,.) Prawdopodobni« jnż podczas jesiennej se

syi sejmu w ęgierskiego przedłożony zostanie pro

jekt rządowy nowej ustawy, mającej na celn dal

sze podniesienie ekonomiczne krajów k trony św.

Stefana. Zwolna, wytrwale zdążają Węgry do n

zyskania w tym kierunku pewnej wobec przewagi

Anstryi niezawisłości gospodarczej. Obecny rząd

jest wprawdzie jeszcze zwolennikiem unii cłowej

anstro-węgierskiej Śledząc jednak pilnie rozliczne

objawy, w yrażające się w opinii publicznej, nie

trndno przewidzieć, że prędzej czy później Węgry

mają zamiar zamknąć graaicę celną od strony

Austryi, zaś wszystkie ustawy, począwszy od r.

1881, o nw oluieaiacb od podatków, o snbweucyach

i pożyczkach dla nowo powstających fabryk, uw a

żać można poprostu jak o etapy przygotowawcze.

Obecnie nawet obowiązująca ustawa z r. 1899

zdaje się być Węgrom niewystarczającą, nie od

powiadającą jnż nowym stosunkom, więc minister

-«HI*

IV.

Zwróćmy się jeszcze do czasopisma, które dało

nam poznać tak zajmujące i pełne znaczenia roz

prawy petersburskich zebrań filozoficzno-religij

nych. Pokrewne jest im treścią i przez tych sa

mych prowadzone ludzi, którzy na owych rozpra

wach wobec klern urzędowego świecki, samoistny

wyobrażali żywioł.

Jak wiemy, Nowyj Put’ zamuje się wyłącznie

tagadnieniami religijuemi, łub z religią mniej lub

więcej ścisiy mającemi związek

podnosi je me

tylko w sposób teoretycznie naukow y i artysty

iznie literacki, lecz także praktyczno życiowy

w zastosowaniu do różnych moralnych i

.°,

wyoh zadań tycia bieżącego. Ten ostatni sposób

»odejmowania ich daje się widzieć szczególnie

w dwóch stałych rubrykach pisma, obejmujących

lorespondencyę pryw atną i kronikę religijną*

Pierwsze rozmiarami i znaczeniem bardzo się

:óżni od napotykanej nieraz w czasopismach ru

bryki ,,odpowiedzi od redakcyi." Znajdują w mej

pomieszczenie listy poruszające żywotne i donio

słe zagadnienia religijne, a zwrócone bądż do sa

mej redakcyi, bądż do kogoś z jej współpraco

wników, którzy w tejże samej rubryce udzielają

swym korespondentom krótkich odpowiedzi.

wymiana myśli często bywa nader zajmująca, za

wiera wiele nowych Idei, niespodzianek, oświe

tleń, oryginalnych punktów widzenia, a tak e

przyczynia się wielce do ożywienia pisma, sta

nowi rodzaj dysknsyi osobistej, w której każdy

może wypowiedzieć swe myśli, pytania i wątp i

wości w sprawach dotyczących wiary i hlozofli

religijnej i może oczekiwać odpowiedzi od ludzi,

którzy się tymi sprawami bardzo żywo i asiluie

zajmują.

Kronika religijna pe!na też życia i znaczenia

W niej znajduje g!ównie swój wyraz polemiczna

strona pisma, będąca nieodzownym wynikiem za

jętego przezeń nowego i niezwykłego stanowi

ska. Jak poprzednio było zaznaczone, jest ono

organem dążeń religijnych, a przytem p stęp i

wych, to też mnsiało się stać przedmiotem róż

nych krytyk i zaczepek pochodzący cb tak ze

strony wolnomyślnej i antyrel gijnej, jak o też

zachowawczej (często wstecznej) i prawowiernie

religijnej.

Wystąpienia tego ostatniego obozn powodują

głównie polemikę, toczoną na kartach miesięcz

nika. Skupiające się dokoła niego grono pisarzy

i myślicieli nietylko ma na w idokn rozwijanie

nowych dążeń religijnych, ale pragnie też szcze

rze zbliżenia i jak najlepszego porozumienia z o

gółem wyznawców religii ściśle prawowiernej.

Wszakże głównie jego przedstawiciele glos?ą za

sa dę Kościoła powszechnego, mającego zjedno

czyć wszystkich chrzescian na gruncie wspólnej

wiary. Na jednym z zebrań filozoficzno religij

nyeh Mereżkowskij wobec stawianych mn zarzu

tów, w yraźnie oznajmia »wiarę w Kościół jedyny,

święty, apostolski, powszechny" — ,,ale, dodaje,

szukam tego Kościoła, bo go nie widzę w żad

nym z wyznań istniejących, wierzę wszakże, że

on jest i będzie do końca wieków".

Oczywiście realne ujaw nienie się tak pojętego

Kościoła powszechnego, może nastąpić tylko

przez połączenie w szystkich kościołów i wyznań

chrześciańskich, w szystkich wogóle kierunków re

lieiinego życia chrześciaństwa. O ile taka dąż

ność zmierza do rozszerzenia obszaru wyznania

panującego poza ściśle mu wyznaczone i *trze

żone starannie granice, musiała się spotkać ze

fta»mi

stanowczym przeciwdziałaniem urzędowych jego

przedstawicieli. Stąd polemika z duchowieństwem

praw* sławnem, będąca niejako uzupełnieniem i

dalszym ciągiem sporów, prowadzonych na ze

braniach religijno-filozoficznjch, a przez rzeczni

ków nowych dążeń podejmowana chętnie w dn

cbn wiary ich w ideał przyszłego zjednoczenia.

Powagi kościelne prawosławia wydawały nie

raz sądy nieprzychylne o nowym kierunku re

ligijnym i o literackim jego organie. Słynny Jw an

Kronsztadzki w jednym ze swych kazań surowo

się wyraził o »nowych drogach", które odwodzą

wiernych od kościoła prawosławnego. Na kartach

miesięcznica niera z spotkać się można z polemi

ką, zwróconą przeciw różnym krytykom i potę

pieniem jego tendencyi. Oprócz przedstawicieli

prawowierności religijnej, występują z nimi i

przedstawiciele prawowierności

zachowawczej,

z właściwą polemistom gazeciarskim niesuraien

nością, przeinaczając nieraz tendencye pisma lub

r.awct denuncynjąc je jak o ,niebłagonadieżnoje".

Tego rodzajn polemikę uprawia np. bardzo po

czy!ny krańcowo-zachowawczy organ Graźdanin,

wychodzący pod redakcyą ks. Mieszczerskiego.

Napaści jego na Nowyj put, pełne bezpodstaw

nych całkiem zarzntów, zmierzają widocznie do

skompromitow ania pisma wobec władzy.

Niebrak wszakże i głosów dlań przychylniej

szych, odzywających się w bardzo poważnych or

ganach duchowieństwa i pochodzących od wyż

szych jego przedstawicieli; zdarzają aię też w rn

bryce korespondencyi prywatnej miesięcznika li

sty duchownych, dotyczące różnych poruszonych

w nim zagadnień religijnych i pełne uznania dlu

jego działalności. Wpośród tych głosów prywa

tnych zasługuje szczególnie na uwagę jeden, za

mieszczony w styczniowym zeszycie b. r., a poru

szający bardze zasadniczo sprawę soboru po

wszecLurgo. Wykazana w nim jest pewna sprze

70r»io * mKr° rvąolrxr\r\loL

ezność, tkwiąca w zasadach całego kościała wscho

dniego, a ujawniona ostatnimi czasy w poglądach

naczelnych jego powag. Z jednej strony ,,Prze

gląd misyonarski" (Mis§i%nartkoje obozri?nije)

uznaje sobór powszechny za konieczny warunek

życia i rozwoju kościoła — z drugiej strony me

tropolita Filaret, jede n z najznamienitszych teolo

gów praw osławia, uznaje niemożliwość soborów

przed zjednoczeniem kościołów. Autor omawianego

listu zaznacza, że Kościół katolieki nigdy ani na

. chwilę nie wabal się w uznaniu prawowitości

swycb soborów powszechnych, stwierdzając w ten

sposób żywotność swego bytn i rozwoju.

Oczywiście obok różnorodnych odezw , listów,

polemik i rozpraw słownych, N otcyj put pomie

szcza i obszerniejsze prace naukowe, oraz a r ty

kuły i utwory literackie. Nie wszystkie odznaczają

się wyższą wartością, ale wszystkie prawie wielce

są zajmujące ze względu na podnoszone w nich

żywotne zagadnienia (zawsze czysto religijnej lub

filozoficzuo-religijnej treści), ora z na oryginalny

sposób icb oświetlania.

Z zakresu krytyki literackiej godne uwagi ob

szerne stndyum Mereikowskiego p. t. Dola Gogola,

w którym w strząsająca swym tragizmem kryzys

religijna w życin wielkiego poety rosyjskiego bar

dzo g ’ęboko została ujętą i wbrew dawuie)Bzym

krytykom przedstawiona nie jako przypadkowo

chorobliwy stan umysłu, lecz jako wynik całego

rozwoju jednej z najwznioślejszych i najtragi

cz niejszych dusz ludzkich

Drugi genialny pisarz rosyjski, nakłaniający się

także ku mistycyzmowi, Dostojewskij, budzi ró

wnież żywe zajęcie w sferze literackiej, przez

Nowyj. p ut’ wyobrażanej. Mereżkowskij napisał o

uiin cale dzieło (tłónnczone na język p)iski),

w którym porównał go z Leonem Tołstojem, a

ostatnimi czasy Nowyj put’ pomieścił n;edrnko

wane dotąd myśli i uwagi, z n tatnika Dostojew

skiego wyjęte, i dał obszerne stndyum krytyczne

o jednej z najgłębszych jego postaci (Kiryłowa

z powieści Biety), w której rozwinięta i uplasty

czniona została nawskróś oryginalna, a jednak

dziwnie pokrew na ideom Nietzschego myśl filozo

ficzno-religijna o przyszłym odrodzeniu, czy też

przerodzenia się natury ludzkiej w wyższym ty

pie człowieczeństwa.

Inna jeszcze praca w Nowom puti zamiesz

czona, związana jest ściśle z filozofią Nietzschego:

jest to osnuta na wynikach najnowszych badań

nad religią starogrecką rozprawa Wiaczesława

Iwanowa o myśli cierpiącego boga u Greków.

Znajdujemy w niej wiele nowych a nader zajmu

jąeycb wiadomości o głębiach psychologicznych i

mistycznych kultu Dionizoua, za pośrednictwem

którego Nietzsche w jednej z najsłynniejszych

swych prac wyjaśniał początek i istotę tragedyi

atyckiej. Niezaltżnie od znaczenia swego w tem

zagadnieniu estetycznem, tem at pomieuionej roz

prawy i sposób rozwinięcia go wielką posiadają

doniosłość w zast”sowanin do zasadniczych dążeń

filozoficzno religi nych prz ez miesięcznik rosyjski

wyobrażanych.

Jak poprzednio zaznaczyłem jest w tych dąże

niach — podobnie zresztą jak we wszystkich pra

wie najnowszych prądach duchowych - dużo me

tafizycznych mglist ści, mistycznych mroków, c z a

sem i mistycznego bałamuctwa. Spotkać się mo

żna z tymi objawami i u Mereżkowskiego, ale

więcej pono jeszcze u Rozanowa, którego bardzo

rozciągłe stndyum przez N ow yj put drukow ane,

a mające za przedmiot mistykę religijną judaiz

mu (wysnutą z Kabały żydowskiej za pośredni

ctwem pamiętników nawróconego na chrześciań*

stwo Żyda) przeniknięte jest jakąś ogromnie ba

łamutną myślą mistyczno - natnralistyczuą, która

niekiedy przybiera naw et jakby antvchrześciań

)ką postawę. Zresztą obok mnóstwa dziwacznych

«« stacjach kole]swych wTarnowie, R m w o w S J *Sf’51^ S’ ,Sokoł°"*k«*80. K Buch,taba

F*» ^

*"0W1,n, Sączu na PeroniB* ktiągarnl kolejowej.

PRENUMERATA WYNOSI:

W Krak. wie w miejscu.

j|na caty rofc nakwartał na i miesiąc

Focztą w pań stwie Au stry ackieni ! ..........................................

40 koron

t° koron 3 kor 60 łfal.

Niemieckiem

....

.....

48 ko,"°n

12koron 5kor —

ilii,chsĄ,ja,,i,

Mt0rO"

I4kot°"

S" r 60h,i.

Osobna prenumerata na w,danieD o m - ° * * oweK°

64 koron lfi koron 6 kor.

Odd,,a,,K,w ,dan,”i ^

irSłr*

’

’ pr,o kainy pieni,żne"na "pren"uinierate i ogłoszenia (iuscrat^^lnra*8 *8

miesiącu.

L isty z pieniądzini

""TT"-»

Prenumeratę przyjmują : Administracya Czasu w Krakowie i urzędy pocztowe.

M iejs co w ą p r e n u m e r a t ę księgarnia S. A. Krzyżanowskiego, handle: 8t. Karlińskiego w Sukiennicach,

H. Kretschmera, Rynek 10, l}inio dzienników Hopcasa i Salomonowej, Główna trafika w Rynku głównym.

O głoszenia przyjmuje się za opłatą od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal,, za każdy następny

po 10 h;i!.; _ukł:uł tabelaryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierw izy raz po 40 hal,, następny po 10 hal.

Ogłoszę na i prenumeratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A Olszewskiego,

St Sokołowskiego, K. Ruc-listaba; w J a ro sła w iu lłiuro dzienników; w P odgórzu Poturalski, Rynek;

w Przemyślu A. Juszyliski księgarnia kolejowa, D. lieszeles; w Rzeszowie M. Weiutrmib;

w Stanisławowie Jasielski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach; w Tarnopolu C llaliczer

w P a r y ż u w yłącznie p. Adam rue de Varenne 38. (prenumeratę p, W. Raczkowski, Courbevoi pod

Paryżem nie do Clieinin de fer 44); _w Wiedniu Haasen9tein ft Vogler (takie w Hamburgu, Frank

furcie n M., Berlinie, Lipsku, Ba zylei i Wrocławiu). A . Oppe!ik R. Mosse (takie w Berlinie, Hamburgu,

Monachium i Norymberdze}. H. Sehalek, M. l)uk es, J. Dauneberg, H. Friedl (tylko prenumeratę II.

Goldachinidt ft C’omp.); w Frankfurcie n. M. G. L. Daube ft Cornp.

n r Za każdą lel a są adresu dopłaca sią 40 bal.

"MU

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr 50.

1 z 4 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu